Kaçtan Kapatır?

Her yıl tanıtım bölümünde en çok gelen sorulardan birisi belirli bir üniversitenin bir programına en son sıradan girecek öğrencinin sıralamasının ne olacağı. Bu sorulara toptan cevap verebilmek için konunun detaylarını içeren bir yazı yazmaya karar verdim. Bu yazı aynı zamanda bir veri analizi örneği.

Üç önemli vurgu ile başlayayım:

1. Bu sıralama YÖK veya üniversiteler tarafından belirlenmiyor. Öğrencilerin tercihleri ile “serbest piyasa”da oluşuyor.

2. Bence bu soruyu sormak gereksiz. Toplam 24 tercih yapma hakkınız var. Girmek istediğiniz bölümleri yazarsınız. Giren girer, sıralamalar da oluşur.

3. Bu soruya cevap veren herkes bir risk alıyor ve bir tahmin yapıyor. Konu çok karmaşık ve hiçbir uzman her bölümü her yıl doğru tahmin edemez.

Peki bir tahmin yapacak olsaydık hangi faktörleri göz önünde bulundurmamız gerekirdi? Bir örnek üzerinden gidelim. Bu yıl MEF Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği’ne girecek en sonuncu öğrencinin sıralaması ne olacak?

Bu soruya en az sayıda veri ile cevap vermek istersek, geçen seneki taban sıralamasına bakabiliriz: 85.049. Genellikle tercih rehberliği yapanlar kılavuzdaki bu veriden hareketle cevap verirler. Başka hangi faktörleri göz önünde bulundurmak gerekir? Mikro ve makro tüm açılardan bakmaya çalışalım. İlk önce sizin kendi olanaklarınız ile yapabileceğiniz tahmine odaklanalım, sonra üniversitenin ulaşabileceği bilgiler ile bu tahmini geliştirelim.

1) Programın MEF’deki kontenjanı değişmiş mi? Evet, %50 burslu kontenjan 54’ten 62’ye çıkmış. Bunun sonucu olarak taban sıralamanın büyümesini bekleyebiliriz. Ne kadar büyüyebileceğini tahmin etmeniz gerek. Bu program için tabanın kişi başına 500 veya 1.000 sıralama yükseleceğini öngörebilirsiniz. Dolayısıyla 85.000 taban 95.000’e doğru değişebilir.

2) Programın ülkedeki toplam kontenjanı değişmiş mi? Bilgisayar Mühendisliğinin kontenjanı 12.162’den 13.151’e çıkmış. Tüm programlar arasında 1.089 ile kontenjanı en çok artan program! (1.089 artış, ellişer kişilik 20’den fazla yeni sınıfın açılması anlamına geliyor!) Kontenjanı artan bir programda sıralamaların aşağılara doğru gitmesi beklenir. Dolayısıyla sadece bu veriye bakarak bile tabanın 95.000’i aşmasını öngörmek mümkün. Fakat yeni kontenjanların çoğu yeni bölümlerde olacağından bu kontenjanların MEF’i fazla etkilemesini beklememek gerek. Ayrıca bu kontenjan artışının nedeni bu programa talebin çok yüksek olması. Yıldan yıla artan talep bu 1.000 kontenjan artışını rahatlıkla silip süpürebilir.

3) Ülkede bu programın talebi ne? Mühendislik programları içinde lider program sıkça değişiyor. Uzunca bir süre en çok talep alan program endüstri mühendisliği idi. 4–5 yıl kadar önce inşaat mühendisliği atağa kalkmıştı. 3 yıldır ise bilgisayar mühendisliği talebi yüksek ve sürekli yükseliyor. Bunun 2 temel nedeni var: 1) yurt dışından yatırım alan teknoloji girişimlerinin hızlı büyüyebilmek için bilgisayar mühendisi maaşlarını çok yükseltmiş olmaları, 2) yurt dışından gelir sağlamanın en kolay olduğu alanlardan birisinin bilgisayar mühendisliği olması. Bu yıl da bu trendin devamını bekliyorum. Tüm programların sıralamalarında (ülkedeki kontenjan artışına rağmen) iyileşmeler beklemek makul. Geçen sene İstanbul vakıf üniversitelerindeki en yüksek toplam kontenjanlı program bilgisayar mühendisliği idi ve tüm programlar %100 doldu. Dolayısıyla, ülkedeki ve İstanbul’daki talep açısından bakıldığında da MEF’in 80.000’in altında kapatabileceği öngörülebilir.

4) Ücretlerdeki değişiklikler tercihleri etkileyebilir mi? Bu soruyu cevaplarken tercihlerde MEF ile kıyaslanan üniversitelere bakmak gerek. Bu üniversiteleri tespit etmenin en basit yolu, tam burslu kategorideki ortalama puanlara bakmak. Bu sıralamada şu 5 üniversite MEF’in biraz üzerinde veya biraz altında yer alıyor: Özyeğin, Bahçeşehir, Yeditepe, Bilgi ve Kadir Has. Şimdi bu üniversitelerin mühendislik programlarında geçen seneki ve bu seneki %50 burslu ücretlerine (ve uygulamış oldukları zamma) bakalım.

Bu okullar arasında en düşük ücrete (ve zamma) sahip olan okul MEF. MEF’ten daha iyi sıralamalar ile kapatan Özyeğin’in ücreti MEF’in iki misline yaklaşmış, MEF’ten sadece 10.000 TL pahalı olan Kadir Has 27.000 TL, MEF’ten 8.400 TL daha pahalı olan Bilgi 18.500 TL, MEF’ten 3.500 TL daha pahalı olan Yeditepe ise 15.000 TL daha pahalı hale gelmiş. Tüm bunların tercihleri epey etkileyeceğini düşünüyorum. Ücret ve zam analizi de MEF’in taban sıralamasının iyileşeceğine işaret ediyor.

5) Son zamanda sıralamaları değiştirebilecek önemli bir gelişme oldu mu? Sıralamalara ne kadar etkisi olacağını kestirmek zor ama bu yıl TÜMA ilk defa mezun memnuniyet anketi yayınladı. Bilgisayar mühendisliğinde ilk 10 şu şekilde oluştu.

Görüldüğü gibi MEF Türkiye’de Koç ile 4. sırayı paylaşmış! Ayrıca yukarıda genellikle MEF ile kıyaslanan üniversitelerin Özyeğin dışında hiç birisi bu listede yok. Eğer bu veri adaylar tarafından dikkate alınırsa, bu da MEF’in taban sıralamasını yukarıya çekebilir.

Bunun yanında iki yıldır süren ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology, Inc.) akreditasyon sürecinin geçtiğimiz aylarda başarıyla tamamlanmış olması, MEF Üniversitesi’nin tüm mühendislik sıralamalarını yukarıya çekebilir.

Buraya kadar analiz taban sıralamanın yukarıya değil aşağıya gidebileceğini (belki 80.000’e doğru) destekliyor. Şimdi size açık olmayan ama bizim görebildiğimiz veriler ile bu tahminin nasıl geliştirilebileceğinden bahsedeceğim.

6) Yukarıda birinci maddede kontenjan artışının taban sıralamayı nasıl etkileyebileceği konusunda bir tahmin yapmak durumunda idiniz. Geçen yılın verilerine bakarak taban sıralamanın tahminini geliştirmek mümkün. Çok kaba bir metot kullanalım. Geçen yıl giren son 8 öğrencide taban 5.600 kadar yükselmiş (yani 46. öğrencinin sırası 79.400 imiş). Demek ki geçen yıl kontenjan 8 daha fazla olsaydı, bir 5.600 kadar daha yükselebilir ve 90.650 olabilirdi. (Bu bilgi kılavuzda yok ama üniversitelerden alabilirsiniz.)

7) Acaba MEF %50 Bilgisayar’ın sıralama trendi ne? Aşağıdaki tabloda son 4 yılın sıralama istatistiklerini göreceksiniz.

Gördüğünüz gibi son 4 yıl içinde kontenjan artmış olmasına rağmen, sıralamaların ortalaması ve standart sapması azalmış. Yani programa daha yüksek sıralamalı öğrenciler girmiş ve öğrenciler arasındaki fark da azalmış. Taban sıralama ise sürekli düşerek 134.687’den 85.049’a gelmiş. Bu gördüğünüz hem tüm ülkede bilgisayar mühendisliğinin algısının yükselmesinin hem de MEF Üniversitesi’nin algısının iyileşmesinin ortak sonucu. Yani aslında en güvenilir (hem mikro hem de makro trendi içeren) veriler bunlar. Bu yıl da bu trendin devam etmemesi için bir neden yok.

Şimdi yine sadece üniversitede olan bir veri paylaşacağım. Son 4 yılda MEF Bilgisayar %50 burslu programa giren her öğrencinin sıralaması! Bu grafikte x ekseni öğrencilerin MEF’e giriş sırası, y ekseni ise Türkiye sıralamaları. Seri x eksenine ne kadar yakın olursa o kadar düşük sıralamalı öğrenciler geliyor demek. Serinin eğimi ne kadar düşük olursa, kontenjan arttıkça gelen öğrencilerin sıralamalarındaki artış (bozulma) o kadar az demek. Mavi 2018, turuncu 2019, gri 2020, sarı 2021 serisi.

Net bir şekilde görüldüğü gibi her yıl serinin eğimi azalmış! Yani talep elastikliğini yitirmeye başlamış. Kontenjanı artırsanız da gelen öğrenci sıralaması pek artmamaya başlamış. Mavi seride eğim 2927 iken, sarı şeride eğim 775’e düşmüş. Bu trend sürerse, ki sürmesini bekleriz, 2022 serisi sarı serinin de altında olacak. Bu analize göre, 2022’de bu program değil 90.000’den, rahatlıkla 80.000’den kapatabilir, hatta 75.000’i de görebilir.

8) Bunların yanında ilk 10 günde MEF kampüsüne gelen adayların neredeyse üçte biri bilgisayar mühendisliği ile ilgileniyor. Birçoğuna bilgisayarın taban sıralamasının yükselmesini beklediğimizi söyleyip, diğer mühendislikleri tercih etmelerini ve birinci yılın sonunda yatay geçiş planlamalarını önerdik. Önerilerimiz uygulanırsa, bilgisayardaki bu yüksek talep sadece bilgisayarın değil diğer mühendisliklerin de (özellikle elektrik, makine ve inşaat) taban sıralamalarını yükseltebilir.

Peki benim beklentim ne? Görüldüğü gibi bu iş hiç kolay değil. Çok faktör ve bunların çoğu bizim kontrolümüzde değil. Ne kadar veri analizi yapsak da günün sonunda bir tahmin yapmamız gerekiyor. Benim tahminim? 77.000.

Yazıyı bitirirken önemli bir vurgu daha yapayım. Burada nispeten kolay bir örnek verdim. Eşit ağırlıklı programlarda tahminler daha da zor çünkü aralara sayısalcılar karışıyor ve karışan sayısalcı sayısı yıldan yıla değişiyor. Yeni açılan programlarda ise taban sıralama tahmini tamamen sübjektif tahmin gerektiriyor. Özetle, bu iş zor. Siz en iyisi bu konuya çok kafayı takmayın ve istediğiniz bölümleri sıralayın.